Нобелийн шагналт AI: "AlphaFold"
Хиймэл оюун ухаан (AI) гэхээр танд юу бодогддог вэ? Танд шүлэг бичиж өгдөг ChatGPT эсвэл зураг зурдаг Midjourney юу? Тэгвэл энэ бүхнээс цааш, хүн төрөлхтний хувь заяанд шууд нөлөөлөх нэгэн "Чимээгүй хувьсгал" болсон нь AlphaFold юм.
Энэ бол 2024 оны Нобелийн Химийн шагналыг бүтээгч эзэддээ авчирсан, шинжлэх ухааны түүхэн дэх хамгийн том нээлтүүдийн нэг билээ.
Google DeepMind: Ид шидийн эзэд
Энэхүү гайхамшгийг бүтээгчид нь Лондонд төвтэй Google DeepMind лабораторийн захирал Демис Хассабис ба түүний хамтран зүтгэгч эрдэмтэд юм. Тэднийг та магадгүй дэлхийн хамгийн хэцүү хөлөгт тоглоом болох "Го"-гоор дэлхийн аваргыг хожсон "AlphaGo"-оор нь санаж байж магадгүй.
Та бүхэнд Демис Хассабис гэх суут хүний талаар, түүний ярилцлагыг тусдаа хүргэж байгаа шүү. Мөн AlpahFold ийн талаар програмчлалын ойлголттой хүмүүст зориулсан нийтлэлийг ч тусд нь бэлтгэсэн байгаа.
Тэдний зорилго тоглоом тоглоод зогсох байсангүй. Тэдний жинхэнэ амбиц бол "Оюун ухааныг тайлж, түүгээрээ дэлхийн хамгийн хэцүү асуудлуудыг шийдэх" байв. Ингээд тэд биологийн ертөнцийн "Эверест" оргил руу дайралт хийсэн юм.
Биологийн 50 жилийн оньсого
Бидний бие махбодь, амьтан, ургамал гээд амьд бүхэн "Уураг" (Protein) гэдэг зүйлээс бүтдэг. Уургийг та биеийн доторх бяцхан роботууд эсвэл ажилчид гэж төсөөлж болно.
Нүд харахад нэг уураг ажиллана.
Хоол боловсруулахад өөр уураг ажиллана.
Вирустэй тэмцэхэд бас нэг уураг ажиллана.
Гэвч нэг асуудал байв. Уураг ажиллахын тулд маш нарийн, өвөрмөц 3D хэлбэрт орж "эвхэгдэх" ёстой. Хэрвээ буруу эвхэгдвэл өвчин үүснэ. Эрдэмтэд сүүлийн 50 жилийн турш "Энэ уураг яг ямар хэлбэртэй болж эвхэгдэх вэ?" гэдгийг урьдчилж таах гэж оролдоод чадахгүй байв. Нэгхэн уургийн бүтцийг тодорхойлохын тулд лабораторид 5 жил, сая сая доллар зарцуулдаг байсан.
Харин AlphaFold гарч ирээд энэ 50 жилийн ажлыг хэдхэн минутад хийчихэв. Тэрээр хүн төрөлхтний мэддэг бараг бүх уургийн (200 сая орчим) бүтцийг тооцоолоод гаргаад ирсэн. Энэ бол шинжлэх ухаанд "Газрын зураггүй далайд явж байгаад гэнэт GPS-тэй болсонтой" адил үйл явдал байлаа.
Яагаад "Гайхамшиг" гэж?
AlphaFold-ийг Нобелийн шагналд хөтөлсөн шалтгаан нь түүний хурд биш, харин нээж буй боломж юм:
Шинэ эм бүтээх: Хорт хавдар, Альцгеймер зэрэг өвчний эсрэг эмийг одоо илүү хурдан, оновчтой зохион бүтээх боломжтой болсон.
Антибиотик тэсвэржилт: Эмэнд дарагддаггүй супер бактериудын бүтцийг судалж, тэднийг устгах шинэ арга олно.
Хуванцар иддэг фермент: Байгаль дэлхийг хог хаягдлаас цэвэрлэх чадвартай шинэ төрлийн уургийг зохион бүтээж байна.
Жижиг улс орнуудад, Монголчуудад ямар хамаатай вэ?
Энд л хамгийн чухал хэсэг бий. Өмнө нь биологийн шинжлэх ухаан зөвхөн баян орнуудын тоглоом байсан. Учир нь тэрбум долларын үнэтэй лаборатори, тоног төхөөрөмж хэрэг болдог байв.
Харин AlphaFold бол программ хангамж. DeepMind үүнийг нээлттэй эх сурвалж (Open Source) болгож, дэлхий нийтэд үнэгүй цацсан. Энэ нь Монгол шиг жижиг улсад асар том боломж олгож байна:
Гарааны ижил цэг: Монголын жирийн нэг өрөөнд сууж буй оюутан, эрдэмтэн дэлхийн шилдэг эрдэмтэнтэй яг ижил мэдээллийн санг ашиглаж чадна. Бидэнд үнэтэй микроскоп биш, сайн компьютер, сайн боловсрол л хэрэгтэй.
Мал аж ахуй: Бид малын өвчин, шинэ төрлийн вакцин, үүлдэр угсааг сайжруулах судалгааг AlphaFold ашиглан хийх бүрэн боломжтой.
Эмийн ургамал: Монгол оронд ургадаг ховор ургамлуудын эмчилгээний нууцыг молекулын түвшинд судалж, дэлхийд гарах эмийг эх орондоо зохион бүтээх боломж ойртсоор байна.
Төгсгөлд нь
AlphaFold бол хиймэл оюун ухаан хүн төрөлхтнийг устгах биш, харин аврах, урт наслахад туслах хүчирхэг хэрэгсэл гэдгийн баталгаа юм. Технологийн хөгжил жижиг, том гэлтгүй бүх улс оронд "Мэдлэг"-ийн тэгш боломжийг олгож байна. Гагцхүү бид үүнийг сонирхож, судалж, хэрэглэж чадах эсэх нь л цаг хугацааны асуудал үлдлээ.
Ирээдүйн Нобелийн шагналтнууд магадгүй Монгол гэрийн хойморт, зөөврийн компьютер дээрээ AlphaFold-ийг ажиллуулж суухыг хэн байг гэхэв?
